Ondervoeding bij ziekte
Ondervoeding betekent dat je te weinig eten of drinken binnenkrijgt. Je lichaam krijgt dan niet genoeg brandstof (energie), eiwitten en andere belangrijke voedingsstoffen.In het ziekenhuis komt dit vaak voor. Ongeveer één op de vier patiënten is ondervoed of heeft kans om ondervoed te raken.Hierdoor herstel je minder snel en werkt de behandeling minder goed. Daarom is het belangrijk om ondervoeding zo snel mogelijk te behandelen.
Als je ziek bent, heeft je lichaam extra voeding nodig. Je lichaam gebruikt dan meer energie en voedingsstoffen, net als bij topsport. Ook als je de hele dag in bed ligt, verbruik je extra. Soms lukt eten minder goed door de ziekte. Bijvoorbeeld doordat je:
- geen zin hebt in eten;
- misselijk bent;
- moeilijk kunt ademen;
- gevoelens hebt zoals verdriet, stress of angst;
- nuchter moet blijven voor een onderzoek.
Als iemand minder eet dan het lichaam nodig heeft, komen er te weinig energie en voedingsstoffen binnen. Dit heet ondervoeding. Ondervoeding maakt het lichaam zwakker. Daardoor ontstaat sneller kans op ziekte of problemen, zoals:
- infecties (een infectie is een ontsteking door bacteriën of virussen);
- doorligplekken (decubitus);
- minder goede wondgenezing.
In het ziekenhuis St Jansdal wordt bij binnenkomst gevraagd naar het gewicht en of er voldoende wordt gegeten. Als sprake is van (dreigende) ondervoeding, wordt deze folder gegeven. Hierin staan tips om beter te eten en sterker te worden.
Gewicht
Let op het gewicht. Afvallen kan betekenen dat er te weinig wordt gegeten. Wegen is een makkelijke manier om te controleren of de voeding voldoende is. Eén keer per week wegen, op dezelfde weegschaal en rond hetzelfde tijdstip, is voldoende.
Soms blijft het gewicht gelijk, maar wordt minder energie verbruikt, bijvoorbeeld door minder beweging. Meer zitten of rusten kan leiden tot verlies van spiermassa. Dat kan ook een teken van ondervoeding zijn.
Energie- en eiwitverrijkte voeding (energie- en eiwitverrijktdieet)
Voldoende energie en eiwitten zijn belangrijk om spieren en gewicht goed te houden. Energie is brandstof voor het lichaam. Hoeveel energie iemand nodig heeft, hangt af van leeftijd, lengte, gewicht, wat iemand doet, en of iemand ziek is. In voeding zit energie. Dit meten we in kilocalorieën (kcal).
Eiwitten zijn bouwstoffen voor het lichaam. Ze helpen bij het maken en goed houden van spieren, organen en bloed. Bij wonden en ziekte helpen eiwitten het lichaam om beter te worden. Eiwitten zitten in dierlijke en sommige plantaardig producten.
| Plantaardige bronnen van eiwit | Dierlijke bronnen van eiwit |
|
|
Extra adviezen om voldoende voeding binnen te krijgen
Het is niet altijd makkelijk om genoeg en gezond te eten. Hier zijn tips die kunnen helpen om genoeg voeding te krijgen.
- Eet vaker kleine hapjes tussendoor. Veel kleine maaltijden geven extra energie.
- Eet niet te veel in één keer en zorg dat je verschillende soorten eten neemt.
- Neem rustig de tijd om te eten.
- Wissel af tussen warm en koud eten, en tussen zoet en hartig.
- Drink genoeg water of drinken, minstens 1½ liter per dag.
Overige adviezen
- Zorg voor voldoende rust. Te moe zijn maakt het moeilijk om te eten. Rusten vóór een maaltijd kan helpen.
- Beweeg vaker op een dag. Wandelen of traplopen is al goed. Bij voorkeur buiten bewegen.
- Probeer steeds iets meer te eten, maar dwing jezelf niet.
- Sterke geuren, zoals spruitjes, kool en uien, kunnen de eetlust verminderen. Zorg dat de keuken goed geventileerd is.
- Als warm eten niet lukt, kan een derde broodmaaltijd een goed alternatief zijn.
- Zorg voor regelmatige stoelgang. Een vol of opgeblazen gevoel kan het eten minder prettig maken. Regelmatig naar het toilet gaan helpt. Dit gaat beter door genoeg te drinken (1½ tot 2 liter per dag) en vezelrijke producten te eten.
- Vezelrijke producten zijn bijvoorbeeld bruin- of volkorenbrood, volkoren producten, vers fruit, groenten en noten. Bij maag- of darmproblemen, zoals ontsteking of verstopping, kan het nodig zijn om vezels te beperken. Vraag bij twijfel advies.
Adviezen per maaltijd, dranken en tussendoortjes
Broodmaaltijd
Besmeer het brood goed met (dieet)margarine of roomboter. Gebruik ook dubbel beleg. Geroosterd brood is ook goed. Probeer deze soorten beleg eens:
- een buitenlandse kaassoort
- rosbief of fricandeau met zout en peper
- chocoladepasta, notenpasta, sandwichspread
- gekookt ei met tomatenketchup, of roerei
- warme ragoût (uit blik)
Dranken
Probeer genoeg te drinken, minimaal 1½ liter per dag. Kies vooral dranken die energie (calorieën), eiwit, vet of suiker geven, zoals:
- volle melk en volle melkproducten, bijvoorbeeld chocolademelk en yoghurtdrank
- vruchtensap, zoals sinaasappel- of grapefruitsap, of limonadesiroop
- gebonden soep, thee en koffie met suiker en/of melk
Bouillon, soep (geen maaltijdsoep), thee en koffie zonder suiker en melk, water en light frisdrank geven een vol gevoel, maar ze geven geen energie en voedingsstoffen. Neem dit dus liever niet.
Warme maaltijd
Het is belangrijk om een warme maaltijd te eten. Soms kan dat ook een maaltijdsoep, maaltijdsalade of stamppot zijn. Als koken niet lukt, kan soms een kant-en-klare maaltijd (gekoeld of diepvries) of een uitgebreide broodmaaltijd de warme maaltijd vervangen.
Vlees
Gebruik bij voorkeur iedere dag vlees of een vleesvervanging. Een geschikte vervanging voor vlees kan zijn:
- 50 - 100 gram vleeswaren: bij de warme maaltijd, op brood of als tussendoortje (uit het vuistje).
- stukje vis: gebakken, gestoofd, gekookt of verwerkt in ragoût.
- kaas bevat geen ijzer; kies het daarom niet vaker dan 1x per week als vleesvervanging.
- vegetarische hamburger of schnitzel: kant-en-klaar te koop in sommige supermarkten en reformzaken.
- een handje noten, pinda's en pitten: bij de warme maaltijd of als tussendoortje.
- 75 - 100 gram vegetarische vleesvervanging, te koop in de supermarkt (Quorn, Valess, De Vegetarische Slager, Vivera, e.d.).
- 75 - 100 gram tahoe of tempé: te koop in reformzaken, Indonesische winkels en in sommige supermarkten.
- 75 - 100 gram Valess: een vleesvervanging bereid uit zuivel, te koop in de meeste supermarkten.
- 135 gram peulvruchten als bonen, linzen en kikkererwten.
- Soms kan gebraden vlees tegenstaan. Neem dan eens koud gebraden vlees in dunne plakjes of (gehakt)balletjes, rolletjes vleeswaar, vlees van de grill, een ragoût met vlees of een vleessalade.
Jus
Bind de jus tot een sausje met bloem of maïzena. Voeg naar smaak zout, peper, kruiden en andere smaakmakers toe, zoals een uitje, champignons, tomatenketchup of room.
Nagerecht
Varieer en combineer eens verschillende soorten nagerechten bijvoorbeeld:
- Fruit of vruchtenmoes met vla, yoghurt, kwark of pap.
- Verschillende soorten vla, yoghurt of kwark, een pudding, ijs of een ander kant-en-klaar nagerecht.
- Eventueel garneren met wafels, lange vingers, puddingsaus, advocaat, slagroom, hagelslag of chocoladevlokken.
- Gebruik het nagerecht eventueel wat later als tussendoortje.
Tussendoortjes
- Beschuit, cracker, knäckebröd, een sneetje brood of een paar toastjes met (dieet-) margarine of roomboter en beleg. Plak ontbijtkoek of krentenbol met (dieet-) margarine of roomboter.
- Koek (bijv. stroopwafel, gevulde koek) of plakje cake.
- Schaaltje pap, vla, (vruchten-) yoghurt, (vruchten-) kwark of een ander kant-en-klaar nagerecht.
- Glas melk, chocolademelk (met slagroom) of warme melk met oploskoffie.
- Glas sojamelk (naturel/ smaken banaan/ aardbei/ chocolade/ vanille) of yofu (yoghurt op sojabasis) of pudding op sojabasis.
- Milkshake (eventueel zelfgemaakt: zie de recepten, kant-en-klare melkdrank of een schaaltje ijs.
- Portie fruit met slagroom of ijs of een schaaltje vruchtencompote.
- Rolletje vleeswaar, reepje kaas of stukje worst.
Drinkvoeding
Lukt het niet om genoeg energie en eiwit uit gewone voeding te halen? Dan kan drinkvoeding helpen. Dit zijn kleine flesjes met kant-en-klare voeding. Drinkvoeding geeft extra energie, eiwit, vitamines en mineralen. Dat helpt om de conditie en voedingstoestand goed te houden. Er zijn verschillende soorten drinkvoeding: in flesjes, als poeder, crème of toetje. De diëtist of (huis)arts kan drinkvoeding voorschrijven.
Contact diëtetiek St Jansdal
Kijk voor de veelgestelde vragen op www.stjansdal.nl/dietetiek
Staat de vraag er niet tussen?
- Stel een vraag aan de diëtist via de MijnStJansdal app of stuur een e-mail naar: dietetiek@stjansdal.nl.
- Telefonisch bereikbaar van 13.00 tot 14.00 uur via (0341) 46 37 20.
- Geen behandeling meer in ziekenhuis St Jansdal, maar toch behoefte aan advies? Vraag dan de huisarts om een verwijzing naar een diëtist in de buurt.
Recepten voor energierijke dranken
Aardbeien milkshake
Een recept voor een milkshake kan bestaan uit:
- 4 delen melkproduct
- 2 delen ijs
- 1 deel toevoegingen
Deze verhouding kan naar wens aangepast worden.
- Als melkproduct kan bijvoorbeeld: melk, karnemelk, yoghurt, Bulgaarse yoghurt, chocoladevla, kwark, blanke vla, citroenvla, hopjesvla, hangop of umer.
- Als ijs zijn alle soorten ijs geschikt, bijvoorbeeld: roomijs, vanille ijs, aardbeienijs, hazelnootijs of mokka-ijs.
- Als toevoeging bijvoorbeeld: vruchten (eventueel uit blik), vruchtenmoes, limonadesiroop, slagroom, koffieroom, sterke koffie, koffiepoeder, cacao, likeur, suikerstroop, honing of jam.
Bereiding
Snijd het ijs in grove stukken. Voeg het melkproduct en andere toevoegingen toe (vruchten klein gesneden of geprakt) en mix het geheel met behulp van een mixer of mengbeker. Bij de bereiding van milkshakes kan ook drinkvoeding of energieverrijkte poeder, crème of dessert worden toegevoegd. In onderstaande recepten is uitgegaan van hoeveelheden voor 1 persoon.
Aardbeien yoghurtshake
- 10 aardbeien
- 1 dl volle yoghurt
- 2 bolletjes roomijs
- 1 eetlepel schenk- koffie- of slagroom
- evt. nog een zakje vanillesuiker
Bereiding
Aardbeien met een vork fijnmaken. In een kom met een mixer aardbeien, yoghurt, roomijs, slagroomen vanillesuiker schuimig kloppen. Mengsel in een hoog glas schenken en direct opdienen.
Hazelnoot-chocolademelk
- 1 dl volle melk
- 1 theelepel cacaopoeder
- 1 eetlepel suiker
- 1 eetlepel hazelnootpasta
- 50 ml slagroom
Bereiding
Melk aan de kook brengen. Intussen een papje maken van de cacaopoeder, suiker en een scheutje melk. Al roerend eerst het cacaomengsel en dan de hazelnootpasta aan de kokende melk toevoegen en even laten koken. Eventueel de slagroom stijfkloppen met wat suiker en dan op de melk scheppen òf de slagroom ongeklopt door de iets afgekoelde melk roeren.