Inleiding

Pijn in de omgeving van het bekken komt vaak voor in de zwangerschap. Ongeveer de helft van de zwangere vrouwen heeft last van bekkenpijn of lage rugpijn. Deze folder bespreekt een aantal aspecten van bekkenpijn en bekkeninstabiliteit in de zwangerschap: klachten, oorzaak en wat u er aan kunt doen. U krijgt adviezen over houding en beweging alsmede over de bevalling. Ook gaan we in op het herstel na de bevalling en mogelijke gevolgen voor een volgende zwangerschap.
 

Wat is bekkenpijn en bekkeninstabiliteit?

Er zijn drie benamingen voor deze klachten in omloop, die nogal eens door elkaar gebruikt worden: bekkenpijn, bekkeninstabiliteit en symfysiolyse. Symfysiolyse betekent letterlijk het oplossen (lyse) van de verbinding (symfyse) tussen de twee schaambeenderen. In werkelijkheid lost deze verbinding niet echt op, maar verweekt en rekt op. Een extreem losse verbinding tussen de twee schaambeenderen noemen we symfysiolyse. Echte symfysiolyse komt zeer zelden voor. Bekkenpijn is het gevolg van instabiliteit van het bekken. Hoe instabieler het bekken is, hoe ernstiger de pijnklachten en de functiebeperking zijn.
 

Bouw van het bekken

Het bekken bestaat uit verschillende botten die met elkaar in verbinding staan. Aan de achterkant het heiligbeen (sacrum), aan beide zijkanten een darmbeen (os ilium) en aan de voorkant onderin de buik de schaambeenderen met daartussen de symfyse.

Het heiligbeen is verbonden met het darmbeen. Dit noemen we het sacro-iliacale gewricht, vaak afgekort als SI-gewricht. Deze gewrichten herkent u aan de twee kleine kuiltjes laag naast de wervelkolom. Het schaambeen is het verlengde van het darmbeen

 

Voorkant van het bekken

 

Achterkant van het bekken

 

De verbindingen tussen de verschillende onderdelen van de bekkenbeenderen in de symfyse en in het SI-gewricht bestaan uit kraakbeen. Rond deze verbindingen zijn er elastische banden en kapsels om ze te verstevigen. In de zwangerschap worden deze verbindingen soepeler en rekbaarder. Een bekken dat minder star is en een beetje ‘meegeeft’ is bij de bevalling van groot belang. Bekkenbeenderen die versoepelen en wat bewegen ten opzichte van elkaar, kunnen als gevolg daarvan pijnklachten geven.

 

Welke klachten kunt u ervaren?

Pijnklachten

• Pijn op of rond het schaambeen die uitstraalt langs de binnenkant van het bovenbeen, naar de lies of de schede.
• Pijn links en/of rechts onder in de rug ter hoogte van de twee kuiltjes. Deze pijn kan uitstralen over de hele bil, naar de lies, de achterzijde van het bovenbeen en soms ook het onderbeen.
• Pijn rond de stuit (het laagste punt midden onder in de rug). De pijn neemt vaak toe bij vermoeidheid en bij bepaalde bewegingen zoals bukken, draaien in de rug, omdraaien in bed, fietsen op een hobbelige weg, hardlopen of andere schokkerige bewegingen.
   

Startpijn
Een van de kenmerken van bekkenpijn is `startpijn’: pijn bij het starten van een beweging zoals opstaan uit een stoel.
 

Sneller moe worden
Pijn en vermoeidheid gaan bij bekkenklachten meestal hand in hand. De vermoeidheid treedt het snelst op als men op één plek blijft staan en bij slenteren. Stevig doorlopen geeft vaak minder klachten. Fietsen is vaak beter vol te houden dan wandelen.
Dit geldt niet voor iedereen; de ernst van de klachten speelt hierbij een rol. Langdurig in dezelfde positie zitten of liggen kan onplezierig zijn.
 

Langzamer herstellen van vermoeidheid en pijn

Na een vermoeiende dag heeft iedereen wel eens wat langer nodig om weer te herstellen. Een keer vroeg naar bed is dan meestal genoeg. Bij vrouwen met klachten van bekkeninstabiliteit ligt dat veel extremer: een uurtje winkelen is soms al voldoende om de volgende dag meer pijn en vermoeidheid te ervaren dan gewoonlijk.
 

Welke klachten horen niet bij de typische bekkenpijn?

Het gevaar bestaat dat alle ongemakken die een zwangere heeft worden toegeschreven aan bekkenpijn of instabiliteit. Deze aandoeningen zijn erg onwaarschijnlijk als u de pijn niet voelt op een van de genoemde plaatsen (rond het schaambeen, de stuit, of de linker- of rechterbil). Pijn uitsluitend in de onderbuik of uitsluitend aan de zijkant van de heupen heeft meestal een andere oorzaak en is geen bekkenpijn of instabiliteit. Pijn in de onderbuik aan de zijkanten van de baarmoeder ontstaat ook door het groeien van de baarmoeder, dit noemen we bandenpijn.
 

Wat is de oorzaak van de klachten?

Het proces van verweking van de verbindingen tussen de bekkenbeenderen komt door zwangerschapshormonen. Meestal begint dit proces rond de twintigste zwangerschapsweek. Dit komt door de elastische verbindingen in combinatie met het toenemende gewicht van de groeiende baarmoeder. De andere lichaamshouding in de zwangerschap speelt ook een rol: hoe verder de zwangerschap vordert, hoe meer de buik naar voren komt. Hierdoor verandert de stand van de rug en het bekken: dit trekt meer vanaf de zijkanten aan de symfyse. Een verkeerde houding of overbelasting kan dit proces versterken. Soms ontstaan de pijnklachten pas een paar dagen of een paar weken na de bevalling. Waarom de ene vrouw pijn heeft en de andere niet, valt moeilijk te zeggen. Mogelijk hebben sommige vrouwen van nature soepeler banden. Het lijkt of bekkenpijn een welvaartsziekte/hype is. Je hoort het de laatste tijd vaker. Mogelijk hangt dit samen met het feit dat aan de zwangere vrouw hogere eisen gesteld worden - door de maatschappij, maar ook door haarzelf. Hierdoor neemt zowel de lichamelijke als geestelijke belasting toe. Vroeger besteedde men mogelijk minder aandacht aan klachten over bekkenpijn of instabiliteit door dit aan te duiden als bandenpijn of lage rugpijn. Er is discussie over de vraag of pilgebruik samenhangt met klachten van bekkeninstabiliteit, hierover kunnen nog geen duidelijke uitspraken worden gedaan, omdat onderzoek nog niet is afgerond.
 

Wat kunt u aan de klachten doen?

Het is belangrijk dat een verloskundige, arts of fysiotherapeut u de oorzaak van de klachten uitlegt. Deze zal u adviseren over maatregelen die de klachten kunnen verminderen. Het doel is het herstel van de balans tussen belasting en belastbaarheid. Dit betekent een evenwicht tussen wat het lichaam kan en wat het vraagt. U moet de signalen die uw lichaam uitzendt serieus nemen. Daarnaast is het van belang een evenwicht te vinden tussen rust en activiteit. Beweging is nodig om spieren op sterkte te houden en spierzwakte te voorkomen. Rust is van belang om banden en kapsels te sparen en zo verergering van klachten te voorkomen.
 

Algemene adviezen

Voor bekkenpijnklachten bestaan geen `wondermedicijnen’. Acceptatie en tijd om ermee te leren omgaan zijn belangrijk.
 

Het omgaan met pijn
Vrouwen met bekkenpijn hebben vaak veel vragen over wat ze wel en niet mogen. Op de meeste vragen van zwangeren: ‘Mag ik...?’ kan met ‘ja’ geantwoord worden. U mag met uw benen over elkaar zitten. U mag fietsen en zwemmen. U mag op uw rug of op uw zij slapen. U mag liggen met een kussen tussen uw benen, maar het mag ook zonder. Er zijn geen strikte geboden of verboden. Het is wel verstandig situaties te vermijden waarbij de kans op vallen of uitglijden groot is. Ook is het onverstandig om zwaar belastende activiteiten uit te proberen. Bij alle bezigheden moet u een afweging maken: wat levert deze bezigheid op aan levensvreugde, sociale contacten en spierversterking en welke prijs moet u betalen in de vorm van pijn, vermoeidheid en gedwongen rust.
Als u bijvoorbeeld een uur fietst en daarna vijf dagen nodig hebt om te herstellen, is het onverstandig om een uur te blijven fietsen. Maar als u na een half uur fietsen snel herstelt (hoe sneller hoe liever, maar in ieder geval binnen de 36 uur), is het juist verstandig regelmatig een half uurtje te fietsen. Dit houdt de spierkracht in stand. Daarbij gaat het er niet zozeer om of u tijdens het fietsen pijn voelt, maar hoe snel de pijn verdwijnt. Als de pijn lang blijft aanhouden of als het herstel lang duurt, is het belangrijk dat u uw pijngrenzen leert respec- teren. Als u uw eigen pijngrenzen vaak negeert is de kans groot dat uw klachten verergeren.
De meeste zwangeren met bekkenklachten willen meer dan ze kunnen. Het is dan ook noodzakelijk keuzes te maken tussen activiteiten. Sommige activiteiten kosten veel energie en leveren weinig plezier en spierkracht op. Deze activiteiten kunt u dus ook beter achterwege laten.
 

Ondersteuning
Overleg met uw verloskundige, gynaecoloog of huisarts wat de mogelijkheden zijn voor ondersteuning thuis en op uw werk: mogelijke aanpassingen op het werk, minder werken of stoppen met werken. Bij ernstige klachten kan diegene een verwijzing overwegen naar een revalidatiearts. Deze helpt bij het zoeken naar aanpassingen voor u thuis en geeft advies over de juiste mate van rust en activiteiten.
 

Speciale maatregelen

Hieronder worden een aantal speciale maatregelen besproken. Het is verstandig niet afzonderlijk of na elkaar toe te passen. Een fysiotherapeut kan hierbij adviseren.

 

Een niet-elastische band:
S-I-bandage van de juiste maat: vóór 5 cm en achter 7 cm breed

Deze band ondersteunt de bekkenverbindingen. Er zijn verschillende banden verkrijgbaar: Bijvoorbeeld de GM Medical zwangerschapsband, die ondersteunt de groeiende buik. De Erasmusband ondersteunt het bekken en drukt met name aan de voorzijde de bekkenbeenderen tegen elkaar aan. Draag de band uitsluitend op aanraden van een deskundige. Als u de band draagt, moet u binnen enkele dagen merken dat u meer kunt met minder pijn. Is dat niet het geval, dan heeft het geen zin de band nog langer te gebruiken.

De band is een hulpmiddel voor belastende situaties. Meestal weet u zelf wel waardoor de klachten toenemen. Gebruik dan de band. Als u niet goed weet wanneer u hem moet dragen, gebruik de band dan als u staat, loopt of moe bent. Draag de band bij zitten, liggen of fietsen alleen als u dat prettig vindt. Gebruik de band liever niet als u fit bent, de spieren kunnen dan beter hun werk doen.

 

Bewegings- en houdingsadviezen/oefeningen
(bijvoorbeeld fysiotherapie, Cesar of Mensendieck)

Deze oefeningen en adviezen hebben als doel de houding te corrigeren en te leren bewegen met zo weinig mogelijk extra belasting van het bekken. Ook worden de spieren versterkt.

 

Pijnbehandeling

Het is het belangrijkst dat u uw pijngrenzen leert kennen en naar pijnsignalen van het lichaam luistert. Situaties die een toename van pijn veroorzaken, moeten zoveel mogelijk worden vermeden. Fysiotherapie kan helpen als pijnbestrijding.

 

Rust

Het doel van rust is vermindering van de belasting. Rust is vaak niet mogelijk zonder aanvullende maatregelen op het werk en thuis.

 

Extra hulp

Extra hulp kan noodzakelijk zijn om huishoudelijke taken te verlichten en de zorg voor de kinderen over te nemen. Het is verstandig al tijdens de zwangerschap na te denken over aanvullende hulp thuis in aansluiting op de kraamzorg.
 

Houdings- en bewegingsadviezen

Zitten
Zitten is vaak een probleem. Probeer heel bewust eens een aantal stoelen uit: hoge, lage, zachte en harde, een tuinstoel. Wat u zelf prettig vindt, is het belangrijkst.

 

Staan
Langdurig staan op een plaats is vaak een probleem. Vermijd dit door te gaan zitten of lopen, of wissel af van houding.

 

Trappenlopen

Als traplopen problemen oplevert, probeer dan eens zittend de trap af te gaan. Of zet telkens de tweede voet ook op de traptrede. Achteruit de trap op en af is een andere mogelijkheid.

 

Liggen en slapen
Als u ‘s nachts pijn hebt, kunt u een kussen tussen uw knieën leggen terwijl u op uw zij ligt.

 

Uit bed komen
Bij het uit bed komen kunt u het beste op uw zij rollen met uw knieën tegen elkaar aan. Als u dan uw voeten buiten het bed steekt, kunt u zich daarna met uw armen opduwen tot u zit, en vervolgens opstaan. Zo bewegen de beenderen van het bekken het minst ten opzichte van elkaar.

 

Aan- en uitkleden
Instapschoenen kunnen veel ongemakkelijke bewegingen besparen, evenals zittend aan- en uitkleden.

 

Seksualiteit
Probeer bij gemeenschap een houding te vinden waarbij u uw benen niet extreem spreidt.

 

Keukenwerkzaamheden
Zitten op een kruk met wieltjes is minder belastend dan de hele tijd opstaan en gaan zitten. Duw de kruk wel naar achteren met uw voeten, maar probeer niet al zittend op deze manier de kruk naar voren te halen.

 

Autorijden

Bij het instappen kunt u een plastic zak op de stoel leggen. U gaat hierop zitten, houdt uw knieën bij elkaar en al draaiend, met het plastic op de stoel, haalt u uw benen naar binnen. Om onder het rijden niet van de stoel te glijden, moet u de plastic zak wel verwijderen. Bij het rijden kunnen snelle bewegingen van de voet (remmen) pijnlijk of onmogelijk zijn.
 

Adviezen ten aanzien van de bevalling

Pijn verergert doorgaans niet door de bevalling. Het proces van verweking van de bekkenverbindingen treedt al tijdens de zwangerschap op. Het bekken is ten tijde van de bevalling goed voorbereid op de geboorte van de baby. Wel is het verstandig tijdens de bevalling op een aantal dingen te letten.

 

Begeleiding door verloskundige of gynaecoloog?
Deze pijnklachten zijn geen reden om een gynaecoloog in te schakelen.

 

Bevalling thuis of in het ziekenhuis?
Bekkenklachten zijn geen reden om de bevalling op medische indicatie in het ziekenhuis te laten plaatsvinden.

 

Een keizersnede?
De beroepsverenigingen van huisartsen, verloskundigen en gynaecologen zijn het erover eens dat er geen goede reden is om bij voorbaat een keizersnede af te spreken. Deze operatie brengt meer risico’s op korte en lange termijn met zich mee dan een gewone bevalling en heeft in dit geval geen medische noodzaak.Onderzoek toont aan dat het herstel van bekkenklachten na een keizersnee niet vlotter verloopt dan na een gewone bevalling.

Inleiden bij 38 weken zwangerschapsduur?
Het herstel na de bevalling verloopt niet beter of sneller na een inleiding van de bevalling bij 38 weken. Bovendien is de baarmoedermond vaak nog onrijp, waardoor een bevalling niet of zeer moeizaam op gang komt. Een inleiding brengt ook  risico op andere complicaties met zich mee.
Men overweegt wel een inleiding bij extreem ernstige klachten, waarbij de zwangere haar bed nauwelijks meer kan verlaten. In een zo’n situatie zullen de spieren immers alleen maar slapper worden.

 

Houding tijdens de bevalling
Ook tijdens de bevalling moet u op uw houding blijven letten.
Trek uw benen niet te extreem naar buiten. Eventueel kunt u persen met uw voeten in bed. Als dat voor u plezierig is, bestaat er geen bezwaar tegen het persen op een baarkruk: plaats ook hierbij de benen niet extreem naar buiten. De patiëntenvereniging is van mening dat een zeer snelle bevalling op een baarkruk mogelijk bijdraagt aan verergering van klachten na de bevalling, maar onderzoek toonde dit tot dusver niet aan.

 

Een vacuüm- of een tangverlossing
De gynaecoloog kan een vacuüm- of tangverlossing (uitgangsvacuüm- of tangverlossing) doen.  Alleen wanneer het kind nog een groot stuk door het bekken moet gaan, heeft u kans dat de gynaecoloog een keizersnede adviseert.
 

Pijnstilling tijdens de bevalling
Er is geen bezwaar tegen een ruggenprik of andere pijnstillende medicijnen.
 

Na de bevalling

Klachten over bekkeninstabiliteit zullen na een bevalling niet ineens voorbij zijn. De zwangerschapshormonen verdwijnen, maar het duurt een tijd voordat de verbindingen tussen de bekkenbeenderen weer herstellen. Bovendien komt er nu een nieuwe belasting bij: het optillen en dragen van de baby. Dit betekent dat alle adviezen uit de zwangerschap ook na de bevalling gelden. Ook hier moet u schipperen tussen te veel rust met spierverslapping als gevolg en te veel activiteit met toename van pijn als gevolg. Als u een bekkenband droeg, is het in ieder de eerste week verstandig deze nog te dragen.Neem kleine stappen, probeer zo min mogelijk trappen te lopen of op één been te staan. We adviseren u om vanaf de tweede dag minstens eenmaal per dag een klein stukje te lopen en even in een stoel te gaan zitten. Liggend voeden van de baby voorkomt onnodige inspanning. Naarmate de pijnklachten verminderen kunt u de activiteiten geleidelijk uitbreiden. De klachten nemen langzaam af, het moet elke maand een stuk beter gaan. Voor zover bekend heeft het geven van borstvoeding of het gebruik van de pil geen invloed op het herstel van de klachten. Bij stress, menstruatie en vermoeidheid kunnen de klachten tijdelijk weer toenemen.
 

Een volgende zwangerschap

Klachten van bekkeninstabiliteit keren in een volgende zwangerschap soms terug.
Als u met een volgende zwangerschap wacht tot u zoveel mogelijk hersteld bent, heeft u minder kans op pijnklachten en zijn uw spieren weer verstevigd door oefeningen.
 

Tot slot

Blijvende invaliditeit is gelukkig een zeer zeldzame uitzondering. Het grootste deel van de pijnklachten tijdens de zwangerschap geneest spontaan. Dat duurt meestal enige maanden, in uitzonderingsgevallen meer dan een halfjaar. Ook de ernstiger klachten verdwijnen bij de overgrote meerderheid van de vrouwen uiteindelijk.  Bij ernstige of aanhoudende klachten kan de huisarts u doorverwijzen naar een revalidatiearts. Om deze adviezen te kunnen opvolgen is het van belang dat er op het werk en thuis begrip bestaat. Veel vrouwen vinden het moeilijk om begrip te vragen: zij voelen zich verantwoordelijk voor hun normale werkzaamheden of voelen de druk om voor het zwangerschapsverlof nog zoveel mogelijk werk af te ronden.

 

Lotgenotencontact

Klachten ten gevolge van bekkenpijn of instabiliteit moeten serieus genomen worden. Het kan dan ook plezierig zijn met lotgenoten ervaringen en tips uit te wisselen, en bij hen ondersteuning te vinden.

 

U kunt daarvoor contact opnemen met de
Landelijke vereniging voor bekkenproblemen in relatie tot symfysiolyse
Postbus 268
8160 AS Epe
E-mail: bekkeninstabi20@hotmail.com